افسانه، نقطه آغاز شعر نو فارسی، نیما راهی تازه به روی شعر اصیل فارسی گشود - مجله لیست پیوند

لطفا درباره نقش ویژهای که نیما در ادبیات معاصر دارد، شرح دهید.

این پرسش در نگاه اول، پرسشی تکراری و کلیشه ای است؛ اما با توجه به پویا بودن شعر و عمیق بودن نگاه نیما به شعر و ساختارهای شعری پاسخ های گوناگونی در زمان های گوناگون می توان برای آن در نظر داشت، هرچه زمان می گذرد اهمیت نیما و کاری که او نموده است روشن تر و نمایان تر می گردد. به عنوان نمونه اگر در دهه 40 به نیما نگاه کنیم وی را کسی می بینیم که شجاعانه در مقابل جریان کلاسیک شعر فارسی ایستاد و فرم های از پیش شناخته شده را شکست و راه را برای شاعران نوپرداز باز کرد. در آن سال ها وی را تنها یک ساختارشکن می بینیم که شرط مساوی بودن مصاریع و جایگاه قافیه در شعر را به هم زد و با این نگاه گویا هرکه بعد از نیما می آید باید مانند وی ساختارشکن باشد و همان طور که نیما شعر پیش از خود را نفی کرد او نیز باید نیما و پیشینیان خود را نفی کند به عبارتی انگار شاعر نوگرا همین طور سلسله وار باید در حال نفی گذشته و به تعبیر خود نوگرایی باشد. البته کسانی که ادعای شاگردی نیما را داشتند چنین کردند، کسی آمد وزن عروضی را از شعر نو گرفت پس از وی دیگر و دیگرانی نیز آمدند که به گفته خودشان حتی معنا را نیز از شعر گرفتند. اگر در دهه 40 و اوج مکتب سازی ها و جریان سازی های شاگردنمایان نیما به او بنگریم تنها وی را نمادی می بینیم که جرات کرد و بر شعر گذشته شورید، در صورتی که حتی این فرضیه هم از اساس غلط است و نیما بر شعر گذشته نشورید بلکه راهی تازه به روی شعر اصیل فارسی گگردد.

چه اتفاقی رخ داد که نگرشها به شعر نیما تغییر کرد؟

در دهه 40 هنوز این مکاتب رنگارنگ امتحان خود را پس نداده بودند و شعرشان در معرض دید و دریافت داوران هوشیار قرار نگرفته بود ولی امروز که پس از شش دهه از میان انبوه انبوه کتابی که به نام شعر نو منتشر شده و می گردد حتی نمی توان یک شعر یا حتی یک سطر ماندگار پیدا کرد و هنوز هم که هنوز است شاعران بزرگ نوپرداز، نیما و شاگردان نسل اول وی هستند. می توان نتیجه گرفت که نیما تنها یک ساختارشکن نبود و اصلِ کار وی نوپردازی و نوسرایی نبود بلکه شعرِ نو گفتن بود یعنی چیزی که شعر باشد و در عین حال کهنه و دستفرسود نباشد. شعر هم ملزوماتی دارد که هر کسی توانایی سرایشش را ندارد. پس اگر تو چیزی گفتی که پیش از تو کس دیگری نگفته بود لزوما شعر نو نیست و تو نیز شاعر نوپرداز نیستی. هرچه می گذرد ابعاد تازه ای از عظمت کار نیما نمایان می گردد و با گذشتن سالیان درک ما از وی و شعرهایش دقیق تر می گردد.

نیما از چه زمان وارد وادی نوگرایی در شعر شد؟

نیما شاعر و در عین حال نظریه پرداز است و نیمای شاعر از نیمای نظریه پرداز جدا نیست و هر دو یک نفر هستند. نیمای نظریه پرداز در اوقات خودآگاه نیما که مشغول مطالعه و تفکر در باب شعر فارسی بود لزوم تحول و نوگرایی در شعر فارسی را متوجه شد و نیمای شاعر در لحظات ناخودآگاهش که همان زمان سرایش است، شعری سرود که در عین قرابت، هم خانوادگی و هم ریشه بودن با شعر کهن و اصیل فارسی بدیع و تازه بود و رنگ کهنگی نداشت و امکان حیاتی دوباره به شعر فارسی حتی در همان قالب های کلاسیک داد. غزل بعد از نیما رباعی پس از وی، مثنوی پس از وی و دیگر قوالب کلاسیک همان شکل پیش از وی را ندارند و کاملا متحول و نو شده اند. برای اینکه متوجه شویم که نیما نه از سر شانس و اقبال قدم در راه تجدید شعر فارسی گذاشت بلکه با اتکا به اندیشه و نظریات ادبی آن را نو کرد، علاوه بر شعرهای قابل ملاحظه اش از افسانه تا ققنوس (تولد شعر نیمایی) یادداشت ها و مکتوبات نیما را نیز باید پیش چشم داشته باشیم. همین وجه نظریه پرداز بودن نیماست که نمی توان وی را با کسانی چون تقی رفعت، جعفر خامنه ای و شمس کسمایی یکی دانست. نیما با فکر و اندیشه قدم در این راه گذاشت ولی دیگران بیشتر تحت تاثیر شعر فرنگی که در آن موقع آغاز به ترجمه شدن شده بود به سرایشِ موردی قطعاتی پرداختند که مانند شعر گذشتگان نبود. نیما با همه این افراد فرق اساسی داشت.

تحلیل ویژه شما از شعر افسانه چیست و این اثر تا چه مقدار توانسته در جریانسازی شعر نو موثر باشد؟

افسانه اولین خشتی است که نیما درست و به جا آن را در سر جای خود قرار داد با اینکه افسانه از اولین تجربه های نیماست ولی قوی ترین و جریان سازترین شعر وی در سال های ابتدایی شاعریش است. افسانه شعری متفاوت و قوی بود که بسیاری از جوانان آن سال ها را متقاعد کرد که در زبان فارسی می توان شعری دیگرگونه سرود. پیش از افسانه اشعاری به عنوان شعر نو شناخته می شدند یا بعد کشف شد که یک شعر پیش از افسانه سروده و چاپ شده است ولی هیچکدام قدرت و تازگی افسانه را نداشت. به حق این اثر را نقطه آغاز شعر نو فارسی می دانند و اگر افسانه به این قوت سروده نمی شد شاید نیما قدم های بعدیش را برای رسیدن به ساختار نهایی خود که همان شعر نیمایی است، این قدر محکم برنمی داشت و اصلا ممکن بود شعر نو در ادامه با شکست روبرو گردد.

تاثیر موسیقی و زبان در شعر نیما چه بود؟

موسیقی جزو جدانشدنی شعر نیماست. نیما موسیقی عروضی را جزو ملزومات شعر می داند و تا واپسین شعر خودش نیز از این اصل دست برنمی دارد. اینکه شعر بی وزن پس از نیما چه بود و چه سرنوشتی پیدا کرد و یا آیا شعرهای احمد شاملو که خود می خواست به عنوان کسی که وزن عروضی را رها نموده است، شناخته بگردد چه بهره هایی از وزن عروضی دارد مساله دیگری است ولی مشخص است که نیما موسیقی را جزو ملزومات شعر می داند و تجربه های دیگرانی که پس از نیما گمان می کردند اگر موسیقی را به کل از شعر نو حذف نمایند کاری نموده اند کارستان و حتی سبک خود نیما را نیز نو نموده اند نشان داد که حق با نیما بود و هیچکدام از این افراد راهی به دهی نبردند. بعلاوه زبان در شعر نیما رو به تکامل و پیشرفت بود. زبان نیما در شعرهای اولیه (البته به استثنای افسانه و چند شعر دیگر) به واسطه دلمشغولی هایش در زمینه نوگرایی، رشد یافته نیست و ضعف هایی در آن دیده می گردد ولی هرچقدر که جلو می آید خود را تکمیل می نماید و شعرهای دهه آخر عمرش به کمال رسیده اند. این فرضیه که نیما در همه شعرهایش ضعف زبانی دارد حرفی کاملا اشتباه است، نیما در شعرهایش دیگرگونه سخن می گوید نه نادرست.