روستاهای کشور به تاسیس 3000 کتابخانه احتیاج دارند، ظرفیت خیران و گروه های جهادی در همکاری با نهاد
به گزارش مجله لیست پیوند، به گزارش خبرنگاران؛ طبق آخرین آمار که به سال 1396 بازمی شود، 20 میلیون و 730 هزار و 625 نفر، یعنی 25.9 درصد از جمعیت کل کشور، در روستاها ساکن هستند.؛ بنابراین توسعه کتابخانه های روستایی و ترویج فرهنگ کتابخوانی در این منطقه ها یکی از دغدغه های مسئولان فرهنگی کشور و نهادهای مرتبط از جمله نهاد کتابخانه های عمومی کشور است.
برای توسعه فعالیت کتابخانه های روستایی در برنامه های توسعه ای بعد از انقلاب که در سال 96 شاهد تصویب ششمین دوره آن بودیم، اعتباری معین برای توسعه و تاسیس کتابخانه های روستایی درنظر گرفته شده است. یکی دیگر از برنامه ها برای توسعه کتابخانه های روستایی، اجرای طرح های هادی روستایی است که به نظر می رسد طرح توسعه کتابخانه های عمومی در آن ها پررنگ و حتی معین نیست. سیامک محبوب، مدیرکل دفتر برنامه ریزی نهاد کتابخانه های عمومی کشور در این زمینه می گوید:برای توسعه کتابخانه های روستایی خوب است که در طرح های هادی روستایی به طورمعین به مساله تاسیس کتابخانه های عمومی و محل اعتبار و تامین آن اشاره گردد.
اعتبار معینی برای ایجاد کتابخانه های روستایی وجود ندارد
متاسفانه معضل مهمی که برای توسعه و تاسیس کتابخانه های روستایی وجود دارد؛ این است که اعتبار ویژه ای برای توسعه کتابخانه های روستایی در برنامه ها و طرح های مختلف توسعه ای و فرهنگی کشور وجود ندارد یا اگر بودجه ای در برنامه های فرهنگی برای اجرای طرح توسعه این کتابخانه ها در نظر گرفته می گردد، در عمل تخصیص نمی یابد. این خلاء و کمبود حتی در قانون تاسیس نهاد کتابخانه های عمومی کشور -به عنوان متولی کتابخانه های عمومی کشور- خود را نشان می دهد. مدیر کل دفتر برنامه ریزی نهاد کتابخانه های عمومی کشور دراین زمینه می گوید: در قانون نهاد کتابخانه های عمومی کشور محل توسعه کتابخانه های عمومی شهری از عایدی سهم نیم درصد شهرداری ها تامین می گردد؛ درحالی که روستاها زیرمجموعه شهرداری ها محسوب نمی شوند، پس اعتبار توسعه این کتابخانه ها از کجا باید تامین گردد؟
برای حل این مشکل؛ نهاد کتابخانه های عمومی کشور، واحد توسعه کتابخانه های روستایی را شهرستان فرض می نماید و نهاد با توجه به عایدی هر شهرستان؛ مبلغی را هم به عنوان یاری برای تاسیس کتابخانه روستایی درنظر می گیرد؛ اما به صورت کلی؛ در قانون، پیش بینی دقیقی برای اعتبار توسعه کتابخانه های عمومی روستایی وجود ندارد.
اجرای طرح آمایش سرزمینی کتابخانه های عمومی، تکلیف آینده توسعه کتابخانه های عمومی در قسمت های مختلف کشور را معین کرد؛ طرحی که برای شناسایی منطقه ها مستعد ایجاد کتابخانه در کشور از لحاظ احتیاج، اهمیت، پراکندگی و تمرکز جمعیتی و بعضی استانداردها تدوین شد و به صورت پایلوت در تهران و البرز به اجرا عایدی. این طرح باتوجه به بودجه نهاد کتابخانه های عمومی کشور در نیمی از استان ها در حال اجرا است و اصول کلی که بر اساس این طرح به دست آمده، اکنون مبنای تصمیم گیری در نهاد کتابخانه های عمومی کشور است.
693 کتابخانه روستایی نهادی در کشور فعالیت می نمایند
به عنوان مثال در این طرح، واحد توسعه کتابخانه های عمومی را دهستان در نظر می گیرند و بر اساس این دستورالعمل، باید در دهستان های بالای 2500 نفره، یک کتابخانه عمومی وجود داشته باشد. معین محدوده خدمت کتابخانه های عمومی و شناسایی جمعیت خدمت گیر هم بر اساس همین آمایش احصا می گردد. مدیر کل دفتر برنامه ریزی نهاد کتابخانه های عمومی کشور بر اساس طرح آمایش سرزمینی کتابخانه های عمومی که اکنون در نیمه راه اجراست، معتقد است: اکنون در کشور به 16 هزار کتابخانه عمومی احتیاج داریم که 3000 واحد آن سهم روستاها هستند. ازسوی دیگر بر اساس آمار، 50 تا 60 هزار آبادی در کشور داریم که به علت جمعیت پایین، امکان تاسیس کتابخانه روستایی در آن ها وجود ندارد و باید از روش های دیگری مانند کتابخانه های سیار به آن ها خدمت رسانی کرد.
بنابر آمار مدیرکل دفتر برنامه ریزی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، اکنون 693 کتابخانه روستایی نهادی در کل کشور وجود دارد و با احتساب کتابخانه های مشارکتی تقریبا 900 کتابخانه روستایی در کشور داریم. البته مساجد و کتابخانه های آنان هم دراین زمینه فعالیت هایی را انجام می دهند که جزء آمار کتابخانه های عمومی درنظر گرفته نمی شوند. مساحت کتابخانه های روستایی و نهادی در کشور اکنون به 136 هزار متر مربع می رسد. این کتابخانه ها؛ چهار میلیون و 800 هزار جلد کتاب دارند و 170 هزار نفر عضو این کتابخانه های روستایی هستند. این کتابخانه ها به وسیله 670 کتابداردر کشور اداره می شوند.
همکاری انجمن خیران کتابخانه ساز
برای جبران کمبود اعتبار و بودجه دولتی برای تاسیس کتابخانه های عمومی در کشور با توجه به این که نهاد کتابخانه های عمومی فقط بهره بردار کتابخانه در کشور است، می توان از ظرفیت خیران کتابخانه ساز و بعلاوه تشکل های مردم نهاد در این زمینه استفاده کرد تا بتوان طرح توسعه و ایجاد کتابخانه های روستایی در کشور را سرعت بخشید.
یکی از فعالیت هایی که نهاد کتابخانه های عمومی می تواند برای توسعه کتابخانه های عمومی از جمله روستایی در کشور انجام دهد، استفاده از ظرفیت خیران برای ایجاد کتابخانه های عمومی در کشور است؛ هر چند این همکاری به صورت پراکنده اکنون هم وجود دارد اما به نظر می رسد باید سازوکارهایی برای تسهیل و تشویق مشارکت خیران در ساخت کتابخانه های عمومی تدارک دیده گردد تا این فعالیت ها بتواند به طور مستمر ادامه پیدا کند.
یکی دیگر از راهکارهایی که برای جبران کمبود بودجه دولتی برای تاسیس کتابخانه های عمومی وجود دارد؛ استفاده از ظرفیت های مردمی و تشکیل گروه های جهادی مردم نهاد است؛ افرادی که با مراجعه به روستاها به فعالیت های عمرانی مانند ساخت مدرسه، مسجد و خانه می پردازند یا به ارائه خدمات درمانی و بهداشتی در این منطقه ها مشغول می شوند. این افراد در قالب گروه های جهادی می توانند در ساخت کتابخانه در منطقه ها محروم و روستایی هم مشارکت نمایند. البته در این میان، منتقدانی هم هستند که می گویند با تشکیل کتابخانه دیجیتال و دسترسی مخاطبان به کتاب الکترونیکی دیگر احتیاجی به صرف هزینه برای ساخت کتابخانه های فیزیکی متعدد نیست.
مدیر کل دفتر برنامه ریزی نهاد کتابخانه های عمومی کشور در پاسخ به کسانی که نسبت به ساخت کتابخانه های فیزیکی انتقاد می نمایند، می گوید: انتقادی که به ساخت کتابخانه های فیزیکی وارد می نمایند این است که کتابخانه دیجیتال می تواند جایگزین کتابخانه های فیزیکی شوند و احتیاجی به تاسیس این همه ساختمان نیست، اما واقعیت این است که کتابخانه ها در مقیاس یک واحد اجتماعی، فرهنگی و آموزشی که محل گفتگو و ملاقات و آفرینش فرهنگی است؛ نمی تواند به صورت صددرصد با کتابخانه های دیجتیال جایگزین گردد؛ زیرا کتابخانه دیجیتال نمی تواند همه کاربردهای کتابخانه فیزیکی را پوشش دهد.
طرح ایجاد کتابخانه های مشارکتی، یکی دیگر از راهکارهای متولیان فرهنگی برای توسعه کتابخانه های عمومی از جمله کتابخانه های روستایی است که این طرح هم در عمل چندان پیروز نبوده. بر اساس آمار؛ کتابخانه های مشارکتی از 960 باب در سال 92 به 867 باب در چهار ماه نخست سال جاری رسیده و توسعه این کتابخانه ها در عمل با رشد منفی 9.7 درصدی در طول این سال ها روبرو شده است. البته بخشی از این کاهش به علت این است که متولیان کتابخانه های مشارکتی تمایل دارند کتابخانه را به نهاد واگذار نمایند. اما به نظر می رسد طرح کتابخانه های سیار که وظیفه اش رساندن کتاب به منطقه ها محروم است، پیروز بوده؛ به طوری که به گفته مهدی رمضانی، سرپرست نهاد کتابخانه های عمومی کشور در حال حاضر بیش از 30 کتابخانه سیار در کل کشور مشغول فعالیت هستند.
ظرفیت استفاده از گروه های جهادی
نهاد کتابخانه های عمومی کشور برای ارائه خدمات در منطقه ها روستایی علاوه بر ظرفیت خیران کتابخانه ساز می تواند از ظرفیت گروه های جهادی هم در این زمینه استفاده کند. گروه جهادی مدرسه خواندن نمونه ای از همکاری پیروز نهاد کتابخانه های عمومی با گروه های جهادی است که سال 96 با یشنهاد امین متولیان، معاون برنامه ریزی و پژوهشی سابق نهاد کتابخانه های عمومی کشور برای ارائه خدمات فرهنگی به بچه ها و نوجوانان در منطقه ها زلزله زده سرپل ذهاب شکل گرفت و از فرودین ماه سال 97 این گروه مردم نهاد در شهرستان بشاگرد مشغول خدمت رسانی جهادی شد.
کاظم رستمی درباره روال ایجاد کتابخانه از سوی گروه های جهادی می گوید: مسئولیت شناسایی، ایجاد و اقدام برای تاسیس کتابخانه در منطقه ها محروم را گروه جهادی انجام می دهند و نهاد کتابخانه های عمومی هم از صفر تا صد تجهیز تا ارسال منابع را برای این کتابخانه ها بر عهده می گیرد.
به گفته مسئول مدرسه جهادی خواندن، پنج سال پیش در کل شهرستان بشاگرد فقط یک کتابخانه عمومی وجود داشت اما اکنون تعداد این کتابخانه ها با همکاری گروه جهادی مدرسه خواندن به چهار واحد افزایش پیدا نموده است. البته این همکاری ها به علت تنگناهایی اقتصادی گروه های جهادی با مشکلاتی برای ایجاد کتابخانه های روستایی هم همراه بوده و گاهی با وجود رایزنی ها؛ ایجاد کتابخانه در یک منطقه روستایی محقق نشده است.
وی می گوید: در منطقه بشاگرد با وجود 400 روستا و 60 هزار نفر جمعیت باید حداقل2 کتابخانه دیگر ساخته گردد تا هر 60 روستا، صاحب کتابخانه شوند. رستمی از منطقه ای به نام هشت بندی در همسایگی بشاگرد یاد می نماید؛ شهری که جزء شهرستان میناب استان هرمزگان است و با 45 هزار نفر جمعیت، به شدت احتیاج به تاسیس کتابخانه دارد اما کوشش های این گروه برای ساخت کتابخانه در این منطقه ازسال 97 تا به امروز با وجود رایزنی های متعدد بی نتیجه مانده است.
از نظر او: تجربه تاسیس کتابخانه در روستاها نشان می دهد کتابخانه های روستایی بر عکس کتابخانه های شهری، همیشه محل ارجاع افراد به ویژه بچه ها و نوجوانان است و یک ساعت هم خالی نمی مانند؛ زیرا کتابخانه در منطقه ها روستایی حکم پارک، سینما و محل آموزش و تعلیم به بچه ها را دارد.
ایجاد عدالت فرهنگی در گرو توجه به روستاها
در شرایطی که کتابخانه های شهری با وجود تعدد و مساحت و امکانات، چندان کاربرمحور نیستند و محل ارجاع مخاطبان قرار نمی گیرند؛ احتیاج به تاسیس کتابخانه های روستایی و تامین احتیاج 26 درصد از مردم کشور در مساله دسترسی به کتاب، خصوصا برای قشر کودک و نوجوان، لازم است. در این راستا، البته استفاده از ظرفیت خیران کتابخانه ساز و معین بودجه معین برای توسعه کتابخانه های عمومی از جمله کتابخانه های روستایی در ردیف بودجه ها و طرح های توسعه فرهنگی می تواند چراغ فرهنگ کتابخوانی و ترویج علم را در این منطقه ها پرسو کند.
حالا؛ با گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی که فقرزدایی و ایجاد عدالت اجتماعی و فرهنگی از اهداف اصلی آن بوده، تاسیس و توسعه کتابخانه های عمومی در کشور، خصوصا در منطقه ها روستایی بیش از پیش مورد توجه مدیران و مسئولان قرار گیرد. این اقدام؛ علاوه بر نقشی که می تواند در ممانعت از مهاجرت جوانان و تمرکز جمعیت در شهرها داشته باشد، باعث می گردد دوست داران اهل مطالعه، دیگر مجبور نباشند برای تهیه کتاب، کیلومترها راه را برای رسیدن به شهر و مرکز استان بپیمایند.
منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران