پیچیدگی های یک جمعیت رو به پیری - مجله لیست پیوند

به گفته علی اکبر معصوم، جمعیت شناس کشورمان، 9 میلیون و 800 هزار نفر جوان در سن ازدواج در ایران وجود دارد. 220 هزار نفر از جمعیت کشور هم تا 50 سالگی ازدواج نکرده اند و مجرد قطعی محسوب می شوند.

این جمعیت شناس می گوید جمعیت کل کشور بیش از 84 میلیون نفر است و در کل، 26 میلیون خانواده با تعداد افراد 3.1 نفر در کشور زندگی می کنند. در حال حاضر 45 درصد ولادت های کشور از مادران بالای 30 سال است که تاخیر در ازدواج و بالا رفتن سن فرزندآوری منجر به محدود شدن باروری و کاهش جمعیت شده است. وی همچنین مطرح نمود: تا سال 1408 رشد آمار باروری زنان در این سن متوقف می شود و سپس با کاهش آمار زنان بارور روبرو می شویم.

تناسب جمعیت و ارتباط آن با تغییر و تحول جهانی

محمدتقی ایرانی، معاون سیاسی، اجتماعی و امنیتی استانداری بوشهر، در وبینار کشوری تبیین طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده گفته است نگاهی به تاریخ تمدن بشری نشان می دهد که جمعیت مؤلفه ای اساسی در بسیاری از حوزه ها است و همواره اقوامی که پیروز شده اند در جامعه جهانی تغییر و تحول ایجاد کنند از جمعیت مناسبی برخوردار بوده اند.

وی افزود: از دیگر موارد مهم که باید در برنامه ریزی های اندیشمندان مورد توجه قرار گیرد دلایل طلاق است که در استان بوشهر به ترتیب بیکاری، دخالت اطرافیان، عدم علاقه زوجین، اعتیاد، خیانت، و سوء نیت و ضرب و شتم را شامل می شود که پژوهش در این عوامل به ارائه راه چاره برای افزایش تحکیم خانواده می انجامد.

بنا به گفته اسکندر پاسالار، مدیر کل ثبت احوال استان بوشهر، میزان عمومی طلاق در سال 98 در استان بوشهر 1.6 در هزار نفر جمعیت و در کشور 2/2 در هزار نفر جمعیت بوده است، در حالی که این رقم در استان بوشهر در سال 99 به 1.8 در هزار نفر جمعیت و در کشور نیز به 2.2 در هزار نفر جمعیت رسیده است.

مدیر کل ثبت احوال استان بوشهر در رابطه با جمعیت استان بوشهر نیز عنوان کرده است: جمعیت استان بوشهر در سرشماری سال 1395، به میزان 1163400 نفر بوده است. وی متوسط رشد سالانه جمعیت (درصد) بین سال های 90 تا 95 استان بوشهر را، 2.4 درصد بیان کرده و افزود: بیشترین متوسط رشد جمعیت به ترتیب مربوط به شهرستان دشتی (7.1 درصد) و شهرستان جم (6.3 درصد) و کمترین متوسط رشد جمعیت به ترتیب مربوط به شهرستان کنگان (0/5 درصد) و شهرستان تنگستان (1.7 درصد) بوده است.

پاسالار میانگین سن ازدواج رخداده در اولین ازدواج زوج و زوجه را در سال 98 برای زوج 28.2 سال و زوجه 24.09 سال و این عدد را در کشور برای زوج 27.6 و زوجه 23.45 سال مطرح نمود و افزود: این رقم در استان در سال گذشته برای زوج 28 و زوجه 23.7 سال و در کشور برای زوج 27.6 و زوجه 23.4 سال رسیده است.

مدیرکل ثبت احوال استان بوشهر از میزان عمومی موالید در استان بوشهر خبر داد و گفت: میزان عمومی موالید در استان در سال 1398 به میزان 13.9 در هزار نفر جمعیت و در سال 1399، 12.7 در هزار نفر جمعیت بوده، این در حالی است که میزان موالید عمومی کشور در سال 1398، 14.7 در هزار نفر جمعیت و در سال 1399 نیز 13.6 در هزار نفر جمعیت بوده است.

وی افزود: میزان عمومی ازدواج در استان در سال 1399، 5.8 در هزار نفر جمعیت و در کل کشور 6.8 در هزار نفر جمعیت گزارش شده است. نرخ رشد طبیعی جمعیت ـ نرخ رشد که مقدار افزایش یا کاهش جمعیت یک منطقه را در یک سال نسبت به صد نفر از همان جمعیت نشان می دهد و افزایش طبیعی جمعیت، از مفاهیم مربوط به حرکات جمعیت است که از تفاوت موالید و مرگ و میر ناشی می شود ـ در استان بوشهر در سال 1399، 0.8 درصد و در کشور در همین سال 0.74 درصد بوده است.

تاثیر آرزوها و گرایش های فردی در رفتار باروری

مصدّق کشاورزی، دکترای جامعه شناسی و سرپرست اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان بوشهر در خصوص تفاوت دیدگاه های خانواده ها در خصوص باروری و رشد جمعیت در مقایسه جامعه دیروز با امروز به خبرنگاران گفت: ما معتقدیم رفتارهای باروری در هر جامعه متاثّر از عوامل متعدّدی اعم از مالی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است.

وی افزود: این موارد جز موارد سطح کلان هستند که بر رفتارهای باروری در جامعه اثرگذار هستند، ضمن اینکه ما نباید از موضوع سطح خُرد هم غافل بشویم، عواملی که در سطح خرد موثرند عوامل ذهنی و روانی هستند، یعنی همان آرزوها و گرایش های فردی که در رفتار باروری اثرگذار هستند، جامعه امروز ما عامل موثر سطح خرد را در حوزه رفتار باروری نمی تواند نادیده بگیرد، گفتنی است که این عوامل خرد خودشان تحت تاثیر و برگرفته از سطح کلان هستند، چرا که عوامل ذهنی و رفتاری و روانی تحت تاثیر جامعه پذیری و فرهنگ پذیری است، پس ما باید بپذیریم که دیدگاه های خانواده ها در جامعه امروزی با دیروز به واسطه تغییر فرهنگ و عوامل متعدد جامعه پذیری تغییر پیدا کرده است.

نگاه به تک فرزندی بر زندگی امروز غالب شده است

کشاورزی ضمن اشاره به ارزش های خانوادگی امروزی افزود: آنچه که امروز به عنوان ارزش های خانوادگی ما هستند و آن را شکل می دهند از همین ساختارهای فرهنگی منبعث شده اند، پس نگاه به فرزندآوری نیز به همین دلیل تغییر کرده، ضمن اینکه ریشه های سنتی آن در دهه های 50 و 60 و گاهاً در دهه 70 هم کماکان وجود دارد.

این جامعه شناس مطرح نمود: شاید میل به فرزندآوری و رفتار به باروری را بتوانیم با فرهنگ سازی برگردانیم، اما نگاه به تک فرزندی، الگوهای رفتاری و زندگی جدید گاهاً در دهه های 70، 80 و 90 بر تفکر زندگی امروزی غالب شده است.

پیامدهای مثبت رشد جمعیت کاملاً بر پیامدهای منفی آن می چربد

سرپرست اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان بوشهر در خصوص رشد جمعیت و پیامدهای مثبت و منفی آن اظهار کرد: به شخصه معتقدم نظریه جمعیت مالتوس به دلیل اینکه تحت تاثیر انقلاب صنعتی و همچنین انقلاب فرانسه در آن برهه زمانی قرار داشته خیلی بدبینانه بیان شده است، و اینجانب اعتقاد دارم رشد جمعیت نه تنها آسیبی به تولیدات نزده و کاهش آن را به همراه ندارد، بلکه باعث افزایش تولیدات بر مبنای رعایت دستورالعمل ها و مسائل زیست محیطی می تواند موثّر و کارآمد نیز باشد.

وی افزود: اگر به شرایط بسیاری از کشورها به دلیل نبود تعادل جمعیتی نگاه کنیم، از یک سو کشور در حال توسعه بوده و با مسائل متعدّدی روبرو است، از طرفی این کشورها می آیند و رشد بی رویه جمعیت را به عنوان یک مسأله و مشکل مطرح می کنند، زمانی هم که می خواهند نتایج منفی شدن رشد جمعیت را در نظر بگیرند، موضوع سالخوردگی جمعیت و از بین رفتن و کاهش جمعیت فعال جامعه پیش آمده و دوباره به این فکر می افتند که جامعه ما یک جامعه سالخورده است و جامعه سالخورده به مراتب هم از لحاظ رفاهیات و هم از این لحاظ که جمعیت ما یک جمعیت سربار می شود، به شدت برای جامعه در حال توسعه عذاب آورتر از حالتی است که افزایش جمعیت داشته باشد.

این جامعه شناس اظهار کرد: هر چقدر افزایش جمعیت داشته باشیم به مراتب اثرات منفی آن کمتر از اثرات منفی کاهش جمعیت در جامعه است، چرا که امروز اگر قرار است توسعه ای اتفاق بیافتد، رشدی صورت بگیرد و فناورهای نوین توسعه پیدا کنند همه نیازمند رشد جمعیت است.

نمی توانیم مسائل اجتماعی را جدای از هم فرض کنیم

مصدّق کشاورزی مطرح نمود: در حوزه باروری و رشد جمعیت، همه عوامل مالی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تاثیر دارند، و قطعاً میزان تاثیر این عوامل سخت است، ما معتقدیم که اقتصاد بر روی سیاست، فرهنگ، اجتماع و مباحث مختلف نیز اثرگذار است لذا نمی توانیم مسائل اجتماعی را جدای از هم فرض کنیم.

عوامل مالی به تنهایی در فرزندآوری اثرگذار نیست

وی در پاسخ به ارتباط فقر با زاد و ولد بیشتر در خانواده ها مطرح نمود: ما نمی توانیم بگوییم هر کجا فقر است رشد جمعیت را نیز داریم، به عنوان مثال در این مورد اگر کشور چین را با کشور هند مقایسه کنیم به این نتیجه می رسیم که الزاماً هر جا فقر هست افزایش جمعیت هم نیست، اما این نشان دهنده نکته ای است و آن میزان اثرگذاری اقتصاد بر فرهنگ است.

کشاورزی مطرح نمود: تاثیر عوامل مالی بر عوامل اجتماعی و فرهنگی و رابطه متقابل این دو با هم است که باعث می شود نگاه به فرزندآوری به چه شکل باشد. یعنی اقتصاد به تنهایی اثر گذار نیست، آن کس که فقر مالی دارد، احتمال اینکه فقر فرهنگی، اجتماعی و رفتاری هم داشته باشد وجود دارد. و الزاماً نمی توانیم فقر مالی را چون پیشانی و بُلد -برجسته- است به عنوان یک عامل اثرگذار اصلی بدانیم و از فقر فرهنگی که یک فقر پنهان است و در معاشرات و مراودات آن را می بینیم، غافل بشویم.

نگران آینده ای هستیم که در آن برخی مفاهیم از بین می فرایند

این جامعه شناس در گفت وگو با خبرنگاران مطرح نمود: مفاهیم اجتماعی و رفتاری در حوزه رشد جمعیت در آینده تغییر پیدا می کند، و ما نگران آینده ای هستیم که در آن برخی مفاهیم مانند، برادر، خواهر، پسرعمه، پسرعمو، پسردایی، قوم، طایفه و... تحت تاثیر رفتارهای کنترل جمعیت قرار گرفته و با مفاهیم جدیدی روبرو خواهیم شد.

وی افزود: ما عملاً به جای دایره ای که در گذشته داشتیم و می گفتیم افراد در خانواده رشد کرده و شخصیت آنها شکل می گیرد و بنیان خانواده که در گذشته رسالتی داشت امروزه به واسطه کاهش نشاط اجتماعی و پیری جمعیتی که حتی در خانواده ها نیز به دنبال افزایش سن باروری وجود دارد، باعث می شود فرزندانمان در آینده با یک سری افراد تحت عنوان سالخوردگانی مانند پدر و مادر روبرو شوند و یک شکاف جدی بین دو نسل به وجود خواهد آمد که آن یک شکاف نسلی بوده و توازن بین نسل ها را هم به هم خواهد زد.

جمعیت سالخورده پیامدهای متعددی را برای ایران خواهد داشت

مصدق کشاورزی اعلام کرد: پیامدهای متعدّدی را این جمعیت سالخورده و پیر برای ایران خواهد داشت، شما همین استان بوشهر را نگاه کنید، نگهداشت مرزها دست منابع انسانی و نیروهای ما است و اگر به مهم ترین مسئله که نیروی انسانی است توجه نکنیم افزایش میانسالی و سالمندی جمعیت از پیامدهای آن خواهد بود.

چتر حمایتی خانواده از سالمندان جمع خواهد شد

این دکترای جامعه شناسی پیامدهای مالی متعدّدی را برای کاهش جمعیت برشمرد و گفت: ما پیامدهای مالی متعدّدی را نیز خواهیم داشت چون کاهش جمعیت در سن کار را خواهیم داشت، همچنین کاهش رشد مالی و کاهش میزان مشارکت مالی را نیز خواهیم داشت.

وی افزود: افزایش بار مالی نسل های جوانتر و در عین حال افزایش بار تکفّل افرادی که بازنشسته و یا سالخورده شده اند، و ما در حوزه تأمین اجتماعی و رفاهمان نیز دچار مشکل خواهیم شد، چتر حمایتی خانواده از سالمندان جمع خواهد شد و این یک دردی است بسیار دردناک و موضوعی است که بایستی به آن به خوبی و بیش از این پرداخته شود.

گزارش از فاطمه توانا، خبرنگار خبرنگاران بوشهر