داستان 5 مار منحصربه فرد ایران - مجله لیست پیوند

افعی لطیفی، کشنده و ارتفاع پسند

افعی کوهستانی لطیفی (Latifis Viper، Montivipera latifii) که از آن با عنوان افعی دماوندی هم نام برده می گردد، از خزندگان بومی کشور ماست که اتحادیه دنیای حفاظت از طبیعت (IUCN) آن را یک گونه در معرض خطر انقراض معرفی نموده است.

سم این مار بسیار قوی است و کشندگی آن جزو بالاترین ها در ایران است. اما موجودی بسیار بی آزار است و در ارتفاعات خیلی بالا حدود 3200 متر از سطح دریا و نواحی سرد یافت می گردد. یعنی می توان گفت که جزو معدود مار های ایران است که زیستگاهش تا این ارتفاع می رسد.

یله مار؛ ماری که جفتش انتقام می گیرد

همان طور که می دانید مار ها اغلب زندگی انفرادی دارند و تمایلی هم به زندگی گروهی ندارند. اما در میان مارها، یله مار (Easten Montpellier Snake، Malpolon insignitus) استثنا است. یله مار ها یک نر غالب دارند و این نر، ماده ای را در فصل تولیدمثل انتخاب می نماید.

داستان هایی مانند این که جفت مار از شما انتقام می گیرد اشتباه است. اما این خصلت تنها در یله مار دیده می گردد، زیرا نر غالب از ماده ای که انتخاب نموده، مراقبت می نماید؛ ضمن این که نر غالب چند نر دیگر در اطراف خود دارد که آن نر ها فرمانبر از این نر غالب هستند. نر های فرمانبر آن هایی هستند که زورشان به نر غالب نمی رسد، ولی در گروه نر غالب هستند و در نزدیکی نر غالب زندگی می نمایند. در نتیجه اگر نر غالب بخواهد با نر دیگری درگیر گردد، نر های فرمانبر به نر غالب یاری می نمایند. این مساله حتی در خصوص درگیری با انسان ها هم صدق می نماید.

یکی دیگر از ویژگی های این مار که با بقیه مار ها بسیار تفاوت دارد، این است که نه تنها ماده خودش بلکه حتی نر های فرمانبر خودش را هم علامت گذاری می نماید. این کار به وسیله ترشح یک نوع فرومون از غدد بینی انجام می گردد تا گروهش با بقیه یله مار ها قاطی نشوند!

مار های کوتوله، با گونه های متنوع

مار های کوتوله همان طور که از نامشان برمی آید، غالبا جثه کوچکی دارند. از ویژگی های جالب در میان مار های کوتوله جنس Eirenis این است که این مار ها اندازه شان غالبا نیم متر یا حتی کمتر است. تحقیقات نشان می دهد این مار ها از مار های درشت جثه جنس Dolichophis که به آن ها مار شلاقی هم گفته می گردد، تکامل یافته اند؛ یعنی مار هایی که اندازه شان غالبا بالای یک متر تا یک و نیم متر است، در طول تکامل کوچک شده و مار های کوتوله از آن ها مشتق شده اند.

دلیل این مسأله هنوز به درستی معین نیست، اما فرضیه ای وجود دارد که می گوید بسته شدن دریای تتیس در اوایل دوره زمین شناسی میوسن احتمالا زیستگاه های جدیدی را برای خزندگان به وجود آورد و در رقابت برای اشغال کردن هرچه بیشتر زیستگاه های جدید بود که مار های کوتوله تکامل یافتند.

افعی دم عنکبوتی، شکارچی حیله گر

افعی دم عنکبوتی (Spider-tailed Honed Viper، Pseudocerastes urarachnoides) از منحصربه فردترین گونه های خزنده بومی کشور ما ایران است که به دلیل مطالعات بسیار اندکی که روی آن صورت گرفته، هنوز با عدم قطعیت های زیادی روبرو است.

در خصوص ویژگی های زیستی این مار خیلی کم مطالعه شده، اما احتمالا تخم گذار است. با وجود این که پراکنش آن در دنیا تنها در ایران است، اما هنوز تولیدمثل آن در ایران مطالعه نشده است؛ بنابراین آنچه در این جا به آن اشاره می کنیم، صرفا براساس دانسته های ما تا به امروز است. حال آن که شاید بعد ها ویژگی های خیلی جذاب تری هم از این مار برای دنیایان معرفی و شناخته گردد. یکی از ویژگی های جالب این مار نحوه شکار پرندگان است.

البته این گونه از جوندگان کوچک و احتمالا مارمولک ها هم تغذیه می نماید. این افعی ابتدا بی حرکت در محلی می ماند و با حرکت آرام دم عنکبوت مانند خود، منتظر طعمه می ماند. برجستگی تخم مرغی شکل انتهای دم و فلس های کشیده روی دم این گونه در حال حرکت، ظاهری شبیه عنکبوت دارد. وقتی پرنده ای برای شکار این عنکبوت دروغین به دم افعی نزدیک می گردد، بلافاصله نیش زده می گردد.

افعی شاخ دار عربی؛ با توانایی استتار بالا

افعی شاخ دار عربی (Gasperettiis Honed Viper، Cerastes gasperettii) یک گونه منحصربه فرد دیگر است که در بخش خیلی محدودی از کشورمان زیست می نماید. این افعی در مناطق بسیار گرمسیر کشور ما مانند اهواز (منطقه الباجی) در تپه های رملی و خاکی زیست می نماید و پراکنش محدودی در کشورمان دارد.

این افعی از گونه هایی است که توانایی استتار بالایی دارد. رنگ شنی کاملا نخودی آن به استتارش یاری می نماید. از سوی دیگر فرم پولک ها هم در پنهان شدن موثر است. پولک ها برجسته اند و دو نوار از کنار بینی آغاز و در امتداد صورت روی گونه امتداد دارد و از بالا مثل دو خط روی سر جلوه می نماید. لکه های روی بدنش زیگزاگ کامل نیست، اما لکه لکه است. در حالت استتار مردمک چشم مار و بخشی از شاخ از ماسه بیرون است که جلوه ای متفاوت دارد. این مار شبگرد است و به خاطر گرمای هوا در روز دیده نمی گردد.