تیلاپیا بخوریم یا نخوریم - مجله لیست پیوند

از سویی پراکندگی بارش و عدم مدیریت درست در استفاده از اندازه بارش ها آب را تیتر اول بسیاری از روزنامه ها و خبرگزاری ها نموده، اما آنچه این روز ها من را در این شرایط که حتی بسیاری از مسئولان به فکر طرح های بی نتیجه انتقال آب افتاده اند متعجب نموده، خبر پرورش ماهی بسیار خطرناک از دید کارشناسان (از زوایای زیست محیطی، اکولوژیکی و هیدرولوژیکی)، اما لذیذ و سودآور تیلاپیا است که البته در مقاله های چاپ شده در مجلات معتبر جهان نیز به خطر ها اشاره شده که این ماهی برای سلامتی انسان مضر است و چه هشداری بالاتر از این برای کشور که می تواند به جای توجه به سرانه سلامتی، سرانه درمان کشور را جابه جا کند.

وقتی خبر ها را با دقت عمیق تری دنبال می کنم بیشتر شگفت زده می شوم که چطور شیلات و مؤسسه تحقیقات شیلات ایران به عنوان متولی اصلی صنعت آبزیان شیلاتی در کشور که همیشه خسارت و آسیب های بسیار زیاد مالی را از هجوم و ورود گونه های مهاجم و غیربومی همانند شانه دار مهاجم دریای خزر، ماهی آمور، میگوی وانامی، آزولا، سنبل آبی و... در شمال و جنوب کشور دیده اند و بودجه های چند صد میلیونی و میلیاردی را برای مهار آن ها دریافت نموده و البته پیروز به مهار و ازبین بردن این گونه ها به دلایل گوناگون نشده اند و ماهیان بومی شان را از دست داده اند، موافقت سازمان محیط زیست را گرفته و در چهار استان مرکزی کشور اقدام به پرورش آن نموده اند.

اما همه این ها به کنار، آنچه بسیار ناراحت نماینده و ناامید نماینده است، بی توجهی این دو ارگان به هشدار های استادان دانشگاه در این مورد است که دارای مدارج علمی و تحقیقاتی معتبر در دانشگاه های بزرگ جهان بوده و البته شناخت کافی و لازم از محیط های آبی دارند، متخصصان و کارشناسان واقعی محیط زیست کشور که متولی حفظ محیط زیست بوده، آن هم با جان های در کف دست گرفته بدون داشتن منافع مالی و....

هشدار هایی مانند مطرح کردن این سؤال های بدون پاسخ که با وجود بحران آب و خشکسالی های شدید و کم آبی رودخانه های جاری و پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی در سال های اخیر در کشور چگونه می توان آب را در مساحت زیاد به استخر های خاکی منتقل کرد و با تبخیر زیاد در آینده نزدیک روزبه روز شورتر و شوره زارشدن آب و خاک ایران عزیز را مانند فاجعه های دریاچه ارومیه، بختگان، شادگان و هامون به نظاره نشست؟

حال وقتی این ماهی همه چیزخوار از استخر ها به رودخانه ها، تالاب ها و دریای خزر راه پیدا کند چه اتفاقی برای ماهیان بومی و صنایع شیلاتی می افتد؟ آن هم در جدالی نابرابر از نظر تکثیر و تولیدمثل طبیعی و برهم زدن تعادل غذایی سایر آبزیان شیلاتی و غیرشیلاتی این منطقه ها به نفع خود.

گونه ای که در سنین پایین بالغ می گردد، تولیدمثل زیاد می نماید، از منابع غذایی مختلف استفاده می نماید، تغییرات شرایط محیطی مانند دما و شوری را به خوبی تحمل می نماید و در نهایت قادر خواهد بود در رقابت با گونه های بومی پیروز شده و بسیاری از آن ها را حذف کند. فاجعه ای که در تالاب شادگان رخ داده است.

جالب اینکه بدون توجه به سرنوشت تالاب شادگان که از ورود گونه ای خاص از ماهی مهاجم تیلاپیا دچار بحران های مالی و اجتماعی در میان بومیانش شده و بدون توجه به ورود این گونه به مخازن سد های کشور سازمان شیلات پیروز شد احتمالا با فشار به دستگاه های نظارتی یا سازمان های دیگر برای ورود این گونه به استان های مرکزی و کویری یزد، قم، سمنان و خراسان جنوبی مجوز موافقت بگیرد و حوضچه های پرورش ماهی آن ها طی مراسم های مختلف افتتاح شد.

فارغ از اینکه چه سرنوشتی در انتظار رودخانه های جاری این استان هاست و چه سرنوشتی در دوره های کم آبی و با تغییرات دمایی زیر 10 درجه که مرگ ومیر گسترده آبزیان را به همراه خواهد داشت در انتظار کشور است، آن هم وقتی سد ها و رودخانه هایی که این ماهی به داخل آن ها نفوذ نموده و باعث آلوده شدن بسیاری از آب های شرب و تبدیل آن ها به غیرشرب گردد، حال چه کسی پاسخ گو است؟ (این موارد در سایر کشور های جهان رخ داده است).

در خاتمه این سؤال های بی پاسخ و برای بیدارکردن وجدان های شریف لازم می دانم برای یادآوری هم که شده اشاره ای به فیلم یک شب سیاه ساخته شبکه چهار سیما در سال 84 تا 87 داشته باشم که آن روز ها به یاری مؤسسه تحقیقات شیلات ایران رفت تا تمامی کوشش ها و یاری های مالی و علمی داخلی و بین المللی را معطوف فاجعه ای کند که گونه مهاجم شانه دار که از روسیه وارد ایران شده بود، دریایی را هنوز که هنوز است به آشوب و فاجعه کشانده.

صیادان سنتی ماهی خاویاری با پیشنهاد و تشویق شیلات اقدام به خرید لنج های شناور کیلکا می نمایند، اما پس از مدتی هرچه پیش می رود ورشکسته شده و با خانواده هایی نگران منتظر اقدامی از طرف شیلات می شوند، صیادانی که با هزاران امید و گرفتن وام های زیاد لنجی خریده بودند و هر شب دل به دریا می زدند تا بتوانند با صید ماهی کیلکا نانی بر سر سفره بیاورند. اما شب های زیادی بود که دست خالی به خانه باز می گشتند و فریاد ها را بر سر شیلات سر می دادند که چرا به خرید لنج و صید کیلکا تشویق شده اند.

تحقیقات شیلات وارد عرصه پژوهش شد و متوجه شد جانوری مهاجم به نام شانه دار به این دریا راه پیدا نموده و در مدت چند سال حتی تا امروز که این یادداشت در حال نوشتن است بزرگ ترین ذخایر ماهیان دریای خزر را به مرحله نابودی کشانده و میلیارد ها تومان خسارت به صنایع شیلات و جامعه صیادی شمال ایران وارد نموده است.

در خاتمه ضروری است تأکید کنم بسیاری از یک گونه خاص این ماهی تیلاپیا در فاضلاب های انسانی کشور صید شده و چه بسا در بازار فروخته شده و به مصرف هم رسیده است.