اشعه فرابنفش چیست و چه آسیب هایی برای سلامتی ما دارد؟ - مجله لیست پیوند

اشعه فرابنفش (uv) چیست؟

تمام اشعه ها نوعی انرژی هستند که بیشتر آن ها برای چشم انسان نامرئی است. تابش فرابنفش تنها یک شکل از انواع تابش است و در یک مقیاس علمی به نام طیف الکترومغناطیسی (EM) اندازه گیری می گردد.

اشعه فرابنفش تنها یکی از انواع انرژی EM است که ممکن است با آن آشنا باشید. سایر انواع این انرژی عبارت اند از امواج رادیویی که صدا را از برج ایستگاه رادیویی به رادیوی شما یا بین تلفن های همراه منتقل می نماید، مایکروویوها، مانند اشعه ای که غذای شما را در اجاق مایکروویو گرم می نمایند یا نور مرئی که از نورهای خانه شما ساطع می گردد. و اشعه ایکس مانند اشعه ای که در دستگاه های اشعه ایکس بیمارستانی برای گرفتن تصاویری از استخوان های داخل بدن شما استفاده می گردد، همه اشکال انرژی EM هستند.

اشعه UV یا فرابنفش بخشی از طیف EM بین اشعه ایکس و نور مرئی است.

اشعه فرابنفش (UV) شکلی از تابش غیریون ساز است که به وسیله خورشید و منابع مصنوعی مانند تخت های برنزه ساطع می گردد. در حالی که این تابش فوایدی برای افراد دارد، از جمله ایجاد ویتامین D، اما می تواند برای سلامتی خطراتی هم ایجاد کند.

منابع اشعه فرابنفش چیست؟

منبع طبیعی اشعه فرابنفش خورشید است. بعضی از منابع مصنوعی اشعه UV عبارتند از:

• تخت برنزه نماینده
• لامپ های بخار جیوه (اغلب در ورزشگاه ها و سالن های ورزشی یافت می گردد.)
• بعضی از لامپ های هالوژن، فلورسنت و رشته ای
• بعضی از انواع لیزر

اشعه UV مخفف چیست؟

اشعه UV مخفف کلمه Ultraviolet به معنی فرابنفش است. اشعه UV، موجی است در گستره امواج الکترومغناطیسی با طول موجی در محدوده 100 تا 400 نانومتر که کوتاه تر از نور مرئی و بلندتر از پرتو ایکس قرار می گیرد.

انواع اشعه uv

رایج ترین شکل اشعه فرابنفش، نور خورشید است که سه نوع اصلی اشعه UV را فراوری می نماید:

• UVA
• UVB
• UVC

پرتوهای UVA بیشترین طول موج را دارند و پس از آن اشعه های UVB و UVC قرار می گیرد که کوتاه ترین طول موج را دارند. در حالی که اشعه های UVA و UVB به وسیله جو منتقل می شوند، تمام اشعه های UVC و بعضی از اشعه های UVB به وسیله لایه ازن زمین جذب می شوند. بنابراین، بیشتر اشعه های UV که با آن ها در تماس هستید UVA با اندازه کمی UVB هستند.

مانند همه اشکال نور در طیف EM، تابش UV بر اساس طول موج طبقه بندی می گردد.

• اشعه UVB دارای طول موج کوتاهی است که به لایه خارجی پوست شما (اپیدرم) می رسد.
• اشعه UVA طول موج بیشتری دارد که می تواند به لایه میانی پوست شما (درم) نفوذ کند.

اشعه UVA و UVB هر دو می توانند بر سلامت تاثیر بگذارند، اما UVA عمیق تر به پوست نفوذ می نماید و در طول سال ثابت تر است.

اشعه UVA

طول موج: 315-400 نانومتر

سطح جذب: به وسیله لایه اوزون جذب نمی گردد.

اشعه UVB

طول موج: 280-315 نانومتر

سطح جذب: بیشتر به وسیله لایه ازن جذب می گردد، اما بعضی از آن ها به سطح زمین می رسند.

اشعه UVC

طول موج: 100-280 نانومتر

سطح جذب: به طور کامل به وسیله لایه اوزون و جو جذب می گردد.

شاخص اشعه فرابنفش چیست؟

شاخص اشعه فرابنفش (UVI) یک مقیاس درجه بندی با اعداد از 1 تا 11 است که اندازه اشعه فرابنفش آسیب رسان پوست را نشان می دهد که در طول روز به سطح زمین می رسد.

شاخص روزانه اندازه اشعه فرابنفش را که در ظهر به منطقه شما می رسد، زمانی که خورشید معمولاً در بالاترین نقطه خود در آسمان است، پیش بینی می نماید. هرچه عدد UVI بیشتر باشد، در معرض اشعه فرابنفش شدیدتری قرار خواهید گرفت.

بسیاری از نقشه های UVI از یک سیستم رنگی برای معین سطوح قرار گرفتن در معرض UV برای یک منطقه خاص روی نقشه استفاده می نمایند. سازمان جهانی بهداشت (WHO) یک سیستم شناخته شده بین المللی از رنگ ها مطابق با سطوح UVI ایجاد نموده است.

اندازه شدت اشعه بر اساس شاخص UV مطابق با جدول زیر است:

حد مجاز اشعه UV چقدر است؟

هرچه شاخص UV بالاتر باشد، به محافظت بیشتری در برابر اشعه فرابنفش احتیاج خواهید داشت. تابش فرابنفش به ویژه در منطقه ها کوهستانی، در استوا و در منطقه های که لایه اوزون نازک است، مانند استرالیا زیاد است. در بیشتر نقاط، تابش UVB بین ساعت 11 صبح تا 3 بعدازظهر به بالاترین حد خود می رسد. زیرا خورشید در آن موقع در آسمان است. قرار گرفتن در معرض UVB نیز در تابستان بیشتر از زمستان مشکل ساز است. ابرهای ضخیم می توانند تشعشعات فرابنفش را کاهش دهند، اما ابرهای نازک محافظت چندانی ایجاد نمی نمایند.

حد مجاز اشعه UV یا اندازهی از آن که آغاز به آسیب رساندن به پوست و بدن می نماید، بسته به نوع پوست افراد، فرق دارد.

پوست افرادی که به نور حساس هستند نمی تواند برای مدت طولانی از خود در برابر تابش فرابنفش محافظت کند. در افرادی با پوست بسیار روشن، تابش فرابنفش بعد از حدود 5 تا 10 دقیقه آغاز به مضر شدن می نماید. جدول زیر حداکثر زمانی را نشان می دهد که افراد با انواع پوست می توانند پوست برنزه نشده و محافظت نشده را در روز، بدون آفتاب سوختگی در معرض نور خورشید قرار دهند.

با یاری دسته بندی زیر می توانید نوع پوست خود را معین کنید:

پوست نوع یک

• پوست بسیار روشن، اغلب با کک و مک
• موهای بلوند مایل به قرمز
• چشم آبی یا خاکستری
• اشعه فرابنفش در عرض 10 دقیقه منجر به آفتاب سوختگی می گردد، پوست برنزه نمی گردد.

پوست نوع دو

• پوست روشن، اغلب با کک و مک
• موهای بور یا قهوه ای
• تمام رنگ ها برای چشم
• اشعه ماوراء بنفش در عرض 20 دقیقه منجر به آفتاب سوختگی می گردد، پوست به سختی برنزه می گردد یا فقط تا حدی برنزه می گردد.

پوست نوع سه

• پوست قهوه ای روشن یا روشن، به ندرت با کک و مک
• موهای بلوند یا قهوه ای تیره
• چشمان خاکستری یا قهوه ای
• اشعه فرابنفش در عرض 30 دقیقه منجر به آفتاب سوختگی می گردد، پوست به راحتی برنزه می گردد.

پوست نوع چهار

• پوست قهوه ای روشن یا زیتونی، بدون کک و مک
• موی قهوه ای تیره
• چشمان قهوه ای یا قهوه ای تیره
• اشعه فرابنفش در عرض 50 دقیقه منجر به آفتاب سوختگی می گردد، پوست خیلی زود عمیقا برنزه می گردد.

پوست نوع پنج

• پوست قهوه ای تیره
• موهای قهوه ای تیره یا مشکی
• چشمان قهوه ای تیره
• اشعه فرابنفش پس از بیش از 60 دقیقه منجر به آفتاب سوختگی می گردد، پوست تیره نمی گردد.

پوست نوع شش

• پوست قهوه ای تیره یا سیاه
• موی سیاه
• چشمان قهوه ای تیره
• اشعه فرابنفش پس از بیش از 60 دقیقه منجر به آفتاب سوختگی می گردد، پوست تیره نمی گردد.

پوست بسیار روشن و پوست روشن (نوع یک و دو) در منطقه های مانند اسکاندیناوی و بریتانیا معمول است و افرادی که رنگ پوست قهوه ای میانه با چشمان تیره و موهای تیره (نوع چهار) دارند عمدتاً در منطقه ها مدیترانه و از نظر جغرافیایی مشابه مدیترانه زندگی می نمایند. افراد با پوست تیره یا سیاه (نوع پنج و شش) ریشه در منطقه های مانند منطقه ها خاصی از آسیا یا آفریقا دارند.

فواید اشعه فرابنفش چیست؟

در خصوص آسیب های اشعه فرابنفش خورشید زیاد شنیده اید و شاید برای شما سوال شده باشد که فایده اشعه فرابنفش چیست و آیا اصلا فایده ای هم دارد یا نه؟ در ادامه به چند فایده این تابش اشاره می کنیم.

محرک فراوری ویتامین D

تابش UV خورشید برای فراوری ویتامین D در بدن مورد احتیاج است. ویتامین D به تقویت استخوان ها، ماهیچه ها و سیستم ایمنی بدن یاری می نماید. بعلاوه ممکن است خطر ابتلا به بعضی از انواع سرطان ها مانند سرطان روده بزرگ را کاهش دهد.

یاری به درمان بعضی از بیماری های پوستی

اشعه فرابنفش در درمان بیماری های پوستی مانند پسوریازیس استفاده می گردد. در این بیماری، پوست سلول های خود را خیلی سریع می ریزد و لکه های خارش دار و پوسته پوسته ایجاد می نماید. قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش رشد سلول های پوست را کند می نماید و علائم را از بین می برد.

بهبود خلق و خو

تحقیقات نشان می دهد که نور خورشید غده صنوبری یا اپی فیز (Epiphysis) در مغز را تحریک می نماید تا مواد شیمیایی خاصی به نام تریپتامین فراوری کند. این مواد شیمیایی خلق و خوی ما را بهبود می بخشد.

مفید برای ضدعفونی و استریل کردن

اشعه UV کاربردهای مثبتی در زمینه ضدعفونی و استریل کردن دارد. UV می تواند به طور موثر میکروارگانیسم هایی مانند ویروس ها و باکتری ها را از بین ببرد (غیبرطرفال کند یا از بین ببرد)، به عنوان مثال، آویزان کردن پوشک های پارچه ای، لباس های زیر و حوله ها در آفتاب باعث ضدعفونی شدن آن ها می گردد. اشعه فرابنفش به غشای سلول نفوذ می نماید و DNA را از بین می برد و بنابراین توانایی آن را برای فراوری مثل و تکثیر متوقف می نماید. این اثر مخرب شرح می دهد که چرا می توانیم از لامپ های ضد باکتری UV برای ضدعفونی و استریل کردن استفاده کنیم.

مضرات و آسیب های اشعه فرابنفش چیست؟

در خصوص آسیب های اشعه فرابنفش احتمالا زیاد شنیده اید. مهم ترین آسیبی که در خصوص آن هشدار می دهند، آسیب به پوست است. در ادامه به چند ضرر و آسیب دیگر اشعه فرابنفش خورشید اشاره می کنیم.

ایجاد سرطان پوست

اشعه فرابنفش یک عامل سرطان زای محیطی برای انسان است. این مهم ترین و شناخته شده ترین عامل سرطان زا در محیط ما است. شواهد بسیار قوی وجود دارد که نشان می دهد هر یک از سه نوع اصلی سرطان پوست (کارسینوم سلول بازال، کارسینوم سلول سنگفرشی و ملانوم) در اثر قرار گرفتن در معرض نور خورشید ایجاد می گردد. تحقیقات نشان می دهد که 90 درصد از سرطان های پوست به علت اشعه فرابنفش است.

ایجاد آفتاب سوختگی

اشعه UV پوست را می سوزاند. آفتاب سوختگی نوعی سوختگی است که زمانی رخ می دهد که سلول های پوست آسیب ببینند. این آسیب به پوست در اثر جذب انرژی ناشی از اشعه فرابنفش ایجاد می گردد. خون اضافی به سمت پوست آسیب دیده در کوشش برای ترمیم آن جریان می یابد، به همین علت است که پوست شما هنگام آفتاب سوختگی قرمز می گردد.

آسیب رساندن به سیستم ایمنی

قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه فرابنفش اثر سرکوب نماینده مضری بر سیستم ایمنی دارد. دانشمندان بر این باورند که آفتاب سوختگی می تواند توزیع و عملکرد گلبول های سفید مبارزه نماینده با بیماری را در انسان تا 24 ساعت پس از قرار گرفتن در معرض نور خورشید تغییر دهد. قرار گرفتن مکرر در معرض تابش فرابنفش می تواند آسیب بیشتری به سیستم ایمنی بدن وارد کند. سیستم ایمنی بدن در برابر باکتری ها، میکروب ها، ویروس ها، سموم و انگل ها (بیماری و عفونت) از بدن دفاع می نماید.

آسیب رساندن به چشم ها

قرار گرفتن طولانی مدت در معرض اشعه فرابنفش یا شدت بالای اشعه (مثلاً در تخت های مخصوص آفتاب گرفتن) به بافت های چشم آسیب می زند و می تواند باعث سوزش سطح چشم گردد که برف کوری یا فوتوکراتیت (Photokeratitis) نامیده می گردد. این عوارض معمولاً ظرف چند روز ناپدید می شوند، اما ممکن است منجر به عوارض طولانی مدت در زندگی شوند. در سال 1998، مجله انجمن پزشکی آمریکا گزارش داد که حتی مقادیر کم نور خورشید می تواند خطر ابتلا به آسیب های چشمی مانند آب مروارید (که اگر درمان نگردد باعث کوری می گردد)، ناخنک و پینگوکولا را افزایش می دهد.

پیری پوست

اشعه فرابنفش پیری پوست را تسریع می نماید، زیرا کلاژن و بافت همبند زیر لایه بالایی پوست را از بین می برد. این پدیده باعث ایجاد چین و چروک، لکه های قهوه ای و از دست دادن خاصیت ارتجاعی پوست می گردد. تفاوت بین رنگ پوست، چین و چروک ها، یا رنگدانه ها در قسمت زیرین بازوی یک فرد و قسمت بالای همان بازو، اثرات قرار گرفتن در معرض نور خورشید بر پوست را نشان می دهد. معمولاً قسمت بالای بازو بیشتر در معرض نور خورشید قرار گرفته و آسیب بیشتری را از خود نشان می دهد.

تضعیف پلاستیک ها

بسیاری از پلیمرهای مورد استفاده در اقلام مصرفی (از جمله پلاستیک، نایلون و پلی استایرن) به علت قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش شکسته می شوند یا قدرت خود را از دست می دهند.

محو کردن رنگ ها

بسیاری از رنگدانه ها (برای رنگ آمیزی مواد غذایی، لوازم آرایشی، پارچه، پلاستیک، رنگ، جوهر و مواد دیگر استفاده می شوند) و رنگ ها UV را جذب نموده و رنگ را تغییر می دهند. پارچه ها، اثاثیه و نقاشی ها برای جلوگیری از تغییر رنگ یا از بین رفتن احتیاج به محافظت در برابر اشعه فرابنفش (لامپ های فلورسنت و بعلاوه نور خورشید) دارند.

راه های محافظت از آسیب های اشعه UV

با وجود تمام این آسیب ها، حتما باید از خودتان در برابر تابش اشعه فرابنفش حفاظت کنید. در ادامه به مهم ترین روش ها برای محافظت از آسیب های اشعه فرابنفش اشاره می کنیم که باید آن ها را جدی بگیرید.

پوشیدن لباس مناسب

وقتی در معرض اشعه فرابنفش قرار دارید، باید تا جایی که ممکن است پوست را بپوشانید. لباس هایی بپوشید که تراکم مناسب برای حفاظت از پوست داشته باشند و خیلی بافت درشت و فاصله دار نداشته باشند.

استفاده از کلاه نقاب دار

در تابستان یا در سایر فصل ها وقتی برای مدتی قرار است در معرض آفتاب باشید حتما از کلاه های نقاب دار بهره ببرید. یا کلاه های لبه دار که دور تا دور آن یک لبه برای حفاظت در برابر تابش آفتاب دارد. برای کوهنوردی می توانید از کلاه هایی بهره ببرید که یک پوشش پشت کلاه دارند که گردن را کاملا می پوشاند.

استفاده از عینک آفتابی

عینک آفتابی مهم ترین وسیله دفاعی شما برای حفاظت از چشم ها در برابر آفتاب است. حتما چه در تابستان چه در فصل های دیگر سال، از عینک آفتابی که 100 درصد محافظ UV باشد بهره ببرید. سعی کنید از عینک های بزرگ تر بهره ببرید که از کناره ها هم مانع تابش آفتاب می شوند. دقت کنید که عینک آفتابی فقط برای فصل تابستان و در آفتاب نیست. در روزهای سرد سال و حتی در بارش برف هم باید عینک بزنید.

انواع عینک آفتابی زنانه و عینک آفتابی مردانه برای موقعیت های مختلف، مثلا ورزش هایی در فضای باز در فروشگاه ها عرضه می گردد و می توانید برای موقعیت های مختلف، عینک های متفاوتی بزنید که کامل نماینده استایل شما باشد.

استفاده از کرم ضدآفتاب

انوع کرم ضد آفتاب، اسپری و محصولات ضدآفتاب را نباید فراموش کنید. حداقل 15 دقیقه قبل از بیرون رفتن و قرار گرفتن در معرض آفتاب از آن بهره ببرید. برای لب ها هم از بالم لبی که SPF برابر با 30 یا بالاتر دارد بهره ببرید. اگر زیاد عرق می کنید یا شنا می کنید، بلافاصله باید ضدآفتاب را تمدید کنید. در غیر این صورت هم هر دو سه ساعت یک بار باید آن را تمدید کنید. سعی کنید برترین ضد آفتاب را برای مراقبت از پوست خود تهیه کنید. فرقی نمی نماید که از ضدآفتابی که از برترین ضد آفتاب ایرانی بهره ببرید یا برترین ضد آفتاب خارجی؛ در هر صورت باید محصولی را خریداری کنید که از محافظت کافی آن مطمئن باشید.

قرار نگرفتن در معرض آفتاب

اگر برایتان امکان پذیر است، در معرض آفتاب قرار نگیرید. یا اگر مجبور به بیرون رفتن هستید از بیرون رفتن بین ساعت 10 صبح تا 4 عصر اجتناب کنید. در این ساعت ها تابش آفتاب از همواره بیشتر است. سعی کنید بچه ها در این ساعت ها بیرون نباشند. در سایر ساعت ها حتما یک جای سایه برای بازی بچه ها پیدا کنید. برای نوزادان حساسیت بیشتری داشته باشید.

اگر نمی توانید مانع بیرون رفتن بچه ها شوید حتما از لباس، کلاه، کرم و سایر محصولات ضدآفتاب برای آن ها بهره ببرید.

مراقبت در تمام فصول سال

گرچه تابش فرابنفش در فصل تابستان به بیشترین اندازه خود می رسد، در سایر فصل ها هم مراقبت کنید. قرار گرفتن در معرض آفتاب در سایر فصل ها حتی اگر برای مدت کوتاه باشد، در مجموع و در طول سال به اندازه قابل توجهی می رسد.

دقت داشته باشید که آسمان ابری مانع تابش UV نمی گردد. اشعه خطرناک خورشید از مه و ابر عبور می نماید.

آنالیز کردن شاخص UV

اگر برای یک فعالیت ورزشی یا تفریحی در فضای باز برنامه ریزی می کنید، از قبل شاخص اشعه فرابنفش

را در سایت های مرتبط برای محل زندگی خود آنالیز کنید. در روزهایی که شاخص به بالاترین اندازه خود رسیده، سعی کنید برنامه های غیرضروری خود را لغو کنید.

جمع بندی

در این مطلب شرح دادیم که اشعه فرابنفش چیست و چرا باید از پوست و بدنتان در برابر این اشعه محافظت کنید. با راهکارهایی که عنوان کردیم پوست سالم تری خواهید داشت و از آسیب های اشعه فرابنفش خورشید در امان می مانید.

این مطلب فقط جنبه آموزش و اطلاع رسانی دارد. پیش از استفاده از توصیه های این مطلب حتما با یک متخصص مشورت کنید. برای اطلاعات بیشتر بیانیه برطرف مسؤولیت خبرنگاران مگ را بخوانید.

منابع: gov.bc, ncbi, sciencelearn, fda